رویکردی تاریخی بر جریان جمهوری خواهی در ایران با تکیه بر نظریه جمهوری اسلامی

چکیده: پژوهش حاضر با عنوان «رویکردی تاریخی بر جریان جمهوری خواهی در ایران با تکیه بر نظریه جمهوری اسلامی» در پاسخ به این پرسش که اساساً جمهوری خواهی در ایران دارای چه پیشینه و سابقه تاریخی می باشد. و چرا و چگونه این ایده توسط امام خمینی در مدلی اسلامی به عنوان جایگزینی برای نظام سلطنتی طرح گردید؟ این فرضیه را مطرح می کند که «پس از مشروطیت در ایران جنبشها و جریاناتی که نظام مستقر را به چالش طلبیده اند، نظام جمهوری را به عنوان نظام جایگزین مطرح کرده اند و امام خمینی نیز با توجه به تجارب تاریخی این ایده را در مدلی اسلامی ارائه کرده اند.» فرضیه مذکور با روش توصیفی تاریخی به آزمون گذاشته شده این نتیجه حاصل شد: جمهوریت به عنوان نظام سیاسی در پی ارتباطات و تعاملات با اروپا در آغاز دوره قاجار وارد صحنه و ادبیات سیاسی کشور شده به تدریج به عنوان بدیل نظام سلطنتی مطرح می گردد. پس از ناکامی مشروطیت، در قالب جریانها و جنبشهای گریز از مرکز ظهور می کند. همزمان با تحولات بین المللی و نابسامانی اوضاع کشور و از میان رفتن اقتدار حکومت قاجاریه به شکل جمهوری خواهی اقتدار گرا مطرح می شود. پس از پشت سر نهادن دوران فترت در دوره سلطنت رضاشاه، بعد از شهریور سال 1320، مجددا بصورت آرمان جنبشهای استقلال خواه و خودمختاری طلب بروز می یابد. اما دوباره با تثبیت قدرت محمد رضا شاه پس از کودتای 28 مرداد 1332 با رکودی جدید مواجه می شود. در تمام ادوار یاد شده، جمهوری خواهی در ایران، اندیشه ای نارس، وابسته و ناقص بوده و هیچ گاه با اقبال عمومی مواجه نبوده است. تا اینکه در جریان نهضت اسلامی، با ارائه در مدلی بومی و اسلامی از سوی امام خمینی، مورد استقبال قرار گرفته و با پیروزی انقلاب اسلامی در کشور مستقر می گردد. واژگان کلیدی: جمهوریت، جمهوری خواهی، نظام سیاسی، جنبش، جمهوری اسلامی